Nederland doet actief mee aan immigrantenjacht
All Included / Amsterdam, 2011
Nederland neemt sinds 15 februari deel aan Frontex-operatie Hermes in het Middellandse Zeegebied tussen Noord-Afrika en Zuid-Italië. Sinds in januari de volksprotesten in Noord-Afrika oplaaiden, is er een grote toename van immigranten die de oversteek naar Europa wagen. Nadat Italië de hulp van de andere landen van de Europese Unie inriep, startte Europees grensagentschap Frontex Operatie Hermes 2011. Een Nederlands Dornier kustwachtvliegtuig patrouilleert nu vanuit het Italiaanse eiland Pantelleria, halverwege tussen Tunesië en Sicilië, op zoek naar bootvluchtelingen. Nederland levert eveneens een aantal grenswachters en technici. Deze staan onder Nederlands commando maar voeren instructies uit van Italië als ontvangend land van de Frontex-operatie.
Mensenrechtenschendingen
Italië staat echter voorop met het schenden van mensenrechten voor migranten. Al sinds 2009 stuurt Italië migranten in ‘push back’-operaties terug naar Libië. Migranten, asielzoekers incluis, worden zo simpelweg buiten de deur gehouden. Deze collectieve uitzettingen heeft Italië ook uitgevoerd binnen het kader van Frontex-operaties zoals operatie Nautilus. De ‘push back’-operaties worden geprezen om hun effectiviteit: de migratiebewegingen worden stopgezet.
Italië eist nu van Tunesië dat ze Italiaanse veiligheidstroepen aan de Tunesische kust mogen stationeren en dreigt met gedwongen repatriëring als de migratie niet gestopt wordt. “Wij zijn niet onderworpen aan chantage zoals met Libië deed met de olie. Tunesië is van ons afhankelijk, zeker in de toeristensector.” aldus de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Roberto Maroni.
Nederland heeft tot nu toe een enigszins huichelachtig beleid gevoerd: Frontex wel ondersteunen, maar geen vuile handen willen maken door zelf aan collectieve uitzettingen deel te nemen. Met haar deelname aan operatie Hermes dreigt Nederland nu direct medeverantwoordelijk te worden voor ‘push back’-operaties.
Omgekomen migranten
Aan de ‘push back’-operaties gingen diverse akkoorden tussen Europa en Libië vooraf, waarbij Italië, Frontex en de EU betrokken waren. Italië heeft diverse overeenkomsten en protocollen met Libië gesloten in de strijd tegen ‘terrorisme, georganiseerde misdaad en irreguliere migratie’. In 2003 voorzag Rome Tripoli van rubberboten, off-road voertuigen en systemen voor satellietnavigatie, en nam deel aan de financiering van deportatievluchten en de bouw van detentiecentra voor migranten. Tussen oktober 2004 en maart 2005 voerde Italië de eerste collectieve uitzettingen uit. Van deze eerste groep uitgezette migranten zouden er 106 in detentie zijn omgekomen.
Nauwe samenwerking met Khadaffi
De EU begon haar samenwerking met Khaddafi in 2004 en financierde grenscontroles tussen Libië en Niger. De Europese Commissie nodigde Khaddafi zelfs uit deel te nemen aan Frontexpatrouilles in het centrale deel van de Middellandse Zee. Volgens de toenmalige EU-commissaris Franco Frattini zou Frontex in het ideale geval toegestaan worden in de Libische territoriale wateren patrouilles uit te voeren en immigranten terug te sturen naar Libische havens. Om dit te bereiken leidde Frontex in juni 2007 een EU-missie in Libië over illegale immigratie. Hierbij werden detentiecentra voor migranten bezocht. Zo’n 60.000 migranten werden ten tijde van dit bezoek onder erbarmelijke omstandigheden gedetineerd.
Men kwam overeen dat irreguliere migranten die in Libië aan het werk waren naar hun landen van herkomst konden worden uitgezet. Een maand later luidde Amnesty International de noodklok over massadeportaties van asielzoekers uit Libië. Tientallen waren gearresteerd nadat ze onderschept waren in de Middellandse zee door Libische schepen.
Uiteindelijk sloot Libië niet met Frontex maar met Italië in 2007 een akkoord over het uitvoeren van gezamenlijke zeepatrouilles in Libische en internationale wateren, in de vorm van een Protocol van Samenwerking en een Vriendschapsverdrag. Hierbij schonk Italië de Libiërs vaartuigen voor een gemengde Italiaans en Libische bezetting. Van de EU kreeg Libië twee jaar later nog eens 20 miljoen euro ter bestrijding van illegale immigratie. Dit financieel stimuleren van Afrikaanse landen door Brussel en afzonderlijke EU-lidstaten om migranten preventief tegen te houden en terug te sturen wordt externalisatie van de EU-grensbewaking genoemd.
‘Push back’-operaties
Hoe gaat een ‘push back’-operatie in zijn werk? Wanneer een kustwachtvliegtuig een vaartuig een vaartuig in het vizier krijgt dat verdacht wordt van het vervoeren van migranten, gaat de Italiaanse marine of grensbewaking over tot interceptie. Dit betekent dat de migranten op het Italiaanse vaartuig moeten stappen. Soms gaan ze over op een Libisch vaartuig waarbij Italiaanse grenswachters aan boord gaan. Vervolgens worden de migranten teruggestuurd naar Libië. Bekend is dat door UNHCR erkende vluchtelingen op deze wijze collectief zijn teruggestuurd. In enkele gevallen hebben in het verleden Frontex-vliegtuigen hierbij als waarnemers Italië naar de bootvluchtelingen geleid.
Frontex kreeg in 2009 fikse kritiek van mensenrechtenorganisaties omdat de bootvluchtelingen niet de kans gekregen hadden om een asielaanvraag in te dienen. Iedereen moet volgens het internationaal recht de mogelijkheid krijgen om vervolging in eigen land te ontvluchten en asiel te zoeken in een ander land. Bovendien is Libië geen partij bij het Vluchtelingenverdrag en heeft het zelfs geen asielprocedures. Frontex schendt met deze aanpak het internationale vluchtelingenverdrag, het Schengenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
Ook in West Afrika
Dergelijke door Frontex ondersteunde ‘push back’-operaties vinden al langer plaats in West-Afrikaanse wateren. In Frontex-operatie Hera worden migrantenboten door Spaanse patrouilleboten al in Senegalese en Mauretaanse wateren onderschept en teruggestuurd naar deze landen met zeer slechte mensenrechtensituaties. ‘Een ontmoedigingsbeleid,’ noemt Frontex-directeur Ilkka Laitinen dat. ‘Een ernstige vorm van schending van mensenrechten’ noemden mensenrechtenorganisaties dat.
Gil Arias-Fernández, plaatsvervangend directeur van Frontex, benadrukte bij aanvang van de Italiaanse push-back-operaties in 2009 dat alle vliegtuigen, boten en personeel van EU-lidstaten die betrokken zijn bij Frontex missies onder controle blijven van nationale regeringen. Wanneer patrouilles rapporten sturen naar de Italiaanse grensbewaking over migrantenbewegingen, dan is het feitelijk ‘niet Frontex die rapporteert’. Frontex is bovendien niet belast met het terugsturen van mensen naar Libië of West-Afrika. “Dat is de verantwoordelijkheid van Spanje en Italië”. Maar “het zou kunnen” dat Frontex een morele verantwoordelijk draagt, erkent Gil Arias. Statistieken van Frontex laten in 2009 een daling zien van 31% in het aantal migranten die Italië of Malta proberen te bereiken. Arias-Fernández zei dat de Italiaanse overeenkomst met Libië hiertoe had bijgedragen. Er is onder EU-lidstaten onenigheid over wie er verantwoordelijk is voor de migranten die op zee worden opgepikt. “Als de situatie aanhoudt zouden sommige lidstaten problemen kunnen hebben met deelname [aan gezamenlijke Frontex-operaties] daar waar twijfels zijn over mensenrechten,” zei Arias-Fernández in 2009.
Nederland houdt handen schoon?
Nederland heeft afgelopen jaren twee voorwaarden gesteld aan haar deelname aan Frontex.
De eerste eis is dat een Nederlands schip alleen in Europese territoriale wateren wordt ingezet. Zo wil Nederland voorkomen dat als een Nederlands fregat bijvoorbeeld voor de kust van de Canarische Eilanden een schip met Senegalezen oppikt, Nederland verantwoordelijk is voor hun asielaanvraag. Op een Nederlands schip geldt immers de Nederlandse rechtsspraak. “Het moet geen vooruitgeschoven asielpost worden”, aldus toenmalige staatsecretaris van Justitie Albayrak.
Bij een Frontex-operatie kan worden afgesproken dat het Europese gastland – Italië in geval van Hermes-operatie – verantwoordelijk is voor het asielverzoek van een onderschepte of geredde migrant als deze aan boord van een schip van een EU-land wordt gehaald. Nederland heeft dit als voorwaarde gesteld voor haar deelname aan een Frontex-operatie.
Zuid-Europese landen maken dergelijke bilaterale afspraken met corrupte regimes in Afrika – zoals Spanje met Mauretanië en Italië met Libië – omdat Noord-Europese landen nauwelijks asielzoekers overnemen uit Spanje, Italië en Malta. Ook Nederland weigert asiel te verlenen aan mensen die de gewelddadigheden in Noord-Afrika ontvluchten. Vluchtelingen moeten in de regio blijven en als ze Italië of Malta weten te bereiken, moeten deze landen ook maar de procedures en opvang verzorgen, zo is de redenering.
Verantwoordelijkheid
Nederland is echter ook direct verantwoordelijk doordat ze geld beschikbaar stelt aan Frontex voor de zeepatrouilles incl. de ‘push back’-operaties van de zuidelijke landen en grensbewaking in Afrika. Zo ontvangt Spanje financiële steun van de overige lidstaten voor patrouilles in de wateren van Senegal en Mauretanië.
Zo werkt Nederland mee aan het buiten de deur houden van migranten en asielzoekers, terwijl de zuidelijke landen het vuile werk opknappen. Zonder problemen worden corrupte regimes gesteund zolang ze migranten tegenhouden. Terwijl in Afrika en het Midden-Oosten een inspirerende revolutie aan de gang is, probeert men in Europa uit alle macht alles bij het oude te houden door het eigen belang voorop te stellen. Van solidariteit met de onderdrukte bevolking in het Zuiden is vooralsnog geen sprake. Daarom zullen migranten blijven komen om armoede en corruptie te ontvluchten. En dat is hun goed recht.
All Included 2011